Μουσείο Κανελλοπούλου

Η συλλογή του Παύλου και της Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου στεγάζεται από το 1976 σε ένα επιβλητικό νεοκλασικό κτίριο του τέλους του 19ου αι. στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης (οδός Θεωρίας & Πανός, Πλάκα). Αυτή η πολύ σημαντική συλλογή έργων τέχνης καλύπτει όλες σχεδόν τις περιόδους της καλλιτεχνικής δημιουργίας του ελληνισμού, από την προϊστορική εποχή μέχρι τους νεότερους χρόνους. Αποτελεί, θα μπορούσε να πει κανείς, μια κιβωτό του πολιτισμού που δημιούργησαν οι Έλληνες στο πέρασμα των αιώνων. Αν σας κουράζουν τα μεγάλα και πολύβουα μουσεία ή δεν έχετε πολύ χρόνο στη διάθεσή σας για να επισκεφθείτε τα σημαντικότερα μουσεία της πρωτεύουσας, το Μουσείο Κανελλοπούλου είναι η καλύτερη λύση. Αυτό που θα σας βοηθήσει πολύ κατά την επίσκεψή σας, και στο οποίο θα ανατρέξετε ίσως πολλές φορές αργότερα, είναι ο οδηγός του μουσείου, που έχει γραφεί από τη Μαρία Ε. Μπρούσκαρη και πωλείται στο πωλητήριο της εισόδου (κυκλοφορεί και σε αγγλική έκδοση). Πρόκειται για έναν υποδειγματικό οδηγό μουσείου, που περιέχει εξαιρετικά εισαγωγικά μικρά κείμενα για όλες τις χρονικές περιόδους και τις κατηγορίες των εκθεμάτων και λεπτομερείς περιγραφές των περισσοτέρων από αυτά. Η χρονολογική παρουσίαση των εκθεμάτων αρχίζει από τη δεύτερη αίθουσα του άνω ημιωρόφου. Στην προθήκη 51 εκτίθενται ευρήματα της νεολιθικής εποχής, στη διάρκεια της οποίας ο άνθρωπος για πρώτη φορά καλλιεργεί τη γη, και εκτρέφει ζώα δημιουργώντας μικρές αγροτικές κοινότητες και λατρεύει θεότητες τις οποίες έχει ταυτίσει με τις δυνάμεις αναπαραγωγής. Ξεχωρίζουν το γυναικείο ειδώλιο του λεγόμενου πληθωρικού τύπου, δύο μολύβδινα γυναικεία ειδώλια, τα λίθινα εργαλεία και οι δύο πρόχοι. Στην προθήκη 50 έχουν συγκεντρωθεί δείγματα της τέχνης που άνθησε στα νησιά των Κυκλάδων την τρίτη χιλιετία π.Χ., λόγω κυρίως της στρατηγικής θέσης τους στο κέντρο των εμπορικών δρόμων της εποχής και των σπάνιων πετρωμάτων τους, όπως το λευκό μάρμαρο της Πάρου και ο οψιανός της Μήλου. Εδώ εκτίθεται μια σειρά από τα πολύ γνωστά σε όλο τον κόσμο μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια, σε μερικά από τα οποία είναι φανερές οι πρώτες προσπάθειες απόδοσης των χαρακτηριστικών του προσώπου και της κίνησης, καθώς και μια σειρά αγγείων. Στο κάτω μέρος της προθήκης έχει τοποθετηθεί μια μικρή συλλογή από κυπριακά αγγεία της προϊστορικής περιόδου. Δείγματα της άνθησης του πολύχρωμου Mινωικού πολιτισμού θα βρείτε στην προθήκη 49 (πήλινα μικρά κεφάλια με σβόλους πηλού για μάτια, χάλκινα αγαλματίδια, γυναικεία φιγούρα με το χαρακτηριστικό κωδωνόσχημο φόρεμα, αγγεία με ανάγλυφη διακόσμηση, χάλκινα εγχειρίδια, σφραγίδες από ημιπολύτιμους λίθους), ενώ της παρακμής του στην προθήκη 53. O πολύχρυσος Mυκηναϊκός πολιτισμός των αυστηρών Αχαιών εκπροσωπείται στις προθήκες 49 και 53 από μικρά και μεγάλα αγγεία, θήλαστρα, ξίφη, εγχειρίδια και λόγχες και από ένα ειδώλιο τύπου Φ, με τα χέρια στη μέση, και ένα τύπου Ψ, με τα χέρια σηκωμένα ψηλά, πιθανόν σε στάση προσευχής. Στην ίδια αίθουσα υπάρχει επίσης μια επιτοίχια προθήκη με μυκηναϊκά κυρίως κοσμήματα και μια προθήκη με δείγματα της τέχνης των πολιτισμών από την Εγγύς και Μέση Ανατολή. Από αυτή την τελευταία προθήκη ξεχωρίζουν μια σειρά μικρών χάλκινων και λίθινων αιγυπτιακών αγαλμάτων και ένα χάλκινο ειδώλιο του ήρωα Γκιλγκαμές από τη Μεσοποταμία. Η επόμενη αίθουσα του άνω ημιωρόφου περιέχει δείγματα από την τέχνη της γεωμετρικής εποχής. Στην προθήκη 47 μπορείτε να δείτε αγγεία από την Αττική, από τα οποία ξεχωρίζουν μία πρόχους με παράσταση αλόγου και πουλιών ανάμεσα σε γεωμετρικά σχήματα, δύο κοσμηματοθήκες (πυξίδες) με μικρά πήλινα άλογα στο σκέπασμά τους και ένα πήλινο άρμα με πολεμιστή. Στην προθήκη 46 εκτίθεται μια σειρά από κυπριακά αγγεία, στην προθήκη 48 χάλκινα αγαλματίδια, ενώ στην προθήκη 45 μια σειρά μικρά αγγεία από χρωματιστή υαλόμαζα από τη Φοινίκη, γνωστά ως φοινικικά γυαλιά. Στο τέρμα της σκάλας που οδηγεί στον πρώτο όροφο υπάρχουν δύο επιτοίχιες αντικριστές προθήκες με κοσμήματα κυρίως από χρυσό. Η προθήκη 54 περιέχει κοσμήματα της κλασικής και της ελληνιστικής τέχνης (περιδέραια, βραχιόλια, σκουλαρίκια, αλυσίδες και εξαρτήματα κοσμημάτων), ενώ στην προθήκη 55 εκτίθενται δείγματα της επιδεξιότητας των Περσών στο κόσμημα του 5ου αι. π.Χ. Η αριστερή αίθουσα του πρώτου ορόφου είναι αφιερωμένη στην αρχαϊκή εποχή. Στην προθήκη 56 θα έχετε την ευκαιρία να παρακολουθήσετε την εξέλιξη της κορινθιακής αγγειογραφίας, η οποία, εξαιτίας της άνθησης της οικονομίας στην πόλη, γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη στις αρχές του 6ου αι. π.Χ., την εποχή του τυράννου Περίανδρου, ενός από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Εδώ μπορείτε να δείτε ληκύθια, αγγεία σε σχήμα αλάβαστρου, από τα οποία ξεχωρίζει ένα με παράσταση χορευτών, σφαιρικούς αρύβαλλους (μυροδοχεία), μεγάλα αγγεία, όπως μια τριφυλλόσχημη οινοχόη, και αναθηματικά ειδώλια όρθια ή καθιστά με επίπεδο σώμα. Αρχαϊκά αγγεία και ειδώλια από διάφορες περιοχές εκτίθενται στην προθήκη 57, ενώ τα αντίστοιχα της επόμενης προθήκης προέρχονται από την Κρήτη του 7ου αι. π.Χ. Στις προθήκες 59 και 60 εκτίθενται χάλκινα όπλα και σκεύη, ενώ στην προθήκη 62 κοσμήματα της γεωμετρικής και αρχαϊκής εποχής. Στην ίδια αίθουσα, σε ξεχωριστή βάση, υπάρχει και ένα σπουδαίο δείγμα χάλκινου ρύγχους πολεμικού πλοίου. Μπαίνοντας στη μεγάλη αίθουσα του πρώτου ορόφου, στις προθήκες 63-68 και 90 θα δείτε ειδώλια και αγγεία από τη Βοιωτία, τα οποία χρονολογούνται από τον 8ο έως τον 5ο αι. π.Χ. Aνάμεσά τους ξεχωρίζουν τα πήλινα σανιδόμορφα ειδώλια θεοτήτων, γνωστά με την ονομασία παπάδες, μια ένθρονη θεά, μια μελανόμορφη κοτύλη στη βάση 64, που θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα αγγεία της εποχής, ένας κάνθαρος στη βάση 66, και στην προθήκη 90 οι περίφημες βοιωτικές μικρές προτομές, οι οποίες πιστεύεται ότι χρησίμευαν σαν λατρευτικά αντικείμενα. Η μεγαλύτερη από αυτές εκτίθεται πάνω από την προθήκη και αναπαριστά το θεό Διόνυσο. Η περιήγησή σας στην αρχαία ελληνική τέχνη συνεχίζεται με τα θαυμαστά αττικά αγγεία του 6ου αι. π.Χ. : κύλικες και λύχνοι στην προθήκη 70, μία θαυμάσια διατηρημένη μεγάλη υδρία στη βάση 71, με απεικόνιση γυναικών της Αθήνας που πηγαίνουν και έρχονται από την περίφημη πηγή της αρχαίας Αγοράς Εννεάκρουνο, και, τέλος, οι δύο περίφημοι αμφορείς του Νικοσθένη. Στην ίδια αίθουσα μπορείτε ακόμη να δείτε ειδώλια και προτομές της ύστερης αρχαϊκής εποχής στην προθήκη 72, κοσμήματα, μεταξύ των οποίων και ένα χρυσό στεφάνι από 48 φύλλα ελιάς στην προθήκη 77, ένα μελανόμορφο αμφορέα στη βάση 79, και στην προθήκη 78 δείγματα από τα περισσότερα είδη αγγείων του 6ου αι. π.Χ. (κρατήρες, αμφορείς, οινοχόες, κύλικες, κυάθους, κοτύλες και ληκύθους). Εξαιρετικά δείγματα του ερυθρόμορφου ρυθμού, που επικράτησε από τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., αποτελούν ο κρατήρας με τη σκηνή αποχαιρετισμού στη βάση 80 και η κύλικα της βάσης 81 με το Διόνυσο και τους Σειληνούς σε στάση χορού. Μην παραλείψετε, τέλος, να δείτε το μικρό μαρμάρινο γυναικείο κεφάλι της εποχής του αυστηρού ρυθμού (480-450 π.Χ.) στην προθήκη 84 και τις λευκές νεκρικές ληκύθους των προθηκών 91, 92 και 110. Από τα χάλκινα αντικείμενα που εκτίθενται στις επόμενες προθήκες την προσοχή σας θα τραβήξει ο μικρός Ερμής και το κάτοπτρο με τη λαβή σε μορφή πεπλοφόρου κόρης της προθήκης 93, οι οινοχόες με τις περίτεχνες λαβές της προθήκης 108, και τα ιατρικά εργαλεία, οι μολυβδίδες (βόλια) και τα σταθμά της προθήκης 94, που προέρχονται από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Στην προθήκη 98 έχουν συγκεντρωθεί κοσμήματα, σφραγιδόλιθοι και δακτυλιόλιθοι της ελληνορωμαϊκής κυρίως περιόδου, καθώς και μια μικρή συλλογή από γυάλινα αγγεία, ενώ στην προθήκη 99 εκτίθενται, μεταξύ άλλων, ειδώλια και προσωπεία της Νέας Κωμωδίας, του είδους του θεάτρου που επικράτησε από τα τέλη του 4ου αι. π.Χ., με κύριο εκπρόσωπο τον Mένανδρο. Στην προθήκη 102 θα δείτε μικροαντικείμενα της ελληνορωμαϊκής περιόδου, η οποία χαρακτηρίζεται από την ενσωμάτωση στην ελληνική τέχνη πολλών στοιχείων μακρινών πολιτισμών, από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και η οποία χαρακτηρίζεται από έντονο αισθησιασμό και θεατρικότητα. Στην προθήκη 105, ανάμεσα στα αγγεία του 4ου και 3ου αι. π.Χ., ξεχωρίζει η πλούσια συλλογή του μουσείου από Ταναγραίες, τα διάσημα σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο χαριτωμένα γυναικεία αγαλματίδια από την ομώνυμη πόλη της Βοιωτίας, που είχαν διακοσμητικό χαρακτήρα. Πλούσια επίσης είναι η συλλογή νομισμάτων, που χρονολογούνται από την αρχαϊκή περίοδο μέχρι και το τέλος της ρωμαϊκής περιόδου και φιλοξενούνται στην τελευταία προθήκη. Για να συνεχίσετε το οδοιπορικό στην τέχνη του ελληνισμού, πρέπει τώρα να κατεβείτε στο ισόγειο και να ξεκινήσετε από την αίθουσα στην οποία βρεθήκατε μετά την είσοδό σας στο μουσείο. Εδώ μπορείτε να δείτε μερικά εξαιρετικά δείγματα της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης, και πρώτα απ’ όλα τις αντιπροσωπευτικές κάθε σχολής σημαντικές φορητές εικόνες, οι οποίες επισημαίνονται με μικρές πινακίδες. Δείτε τη Δευτέρα Παρουσία πάνω από την προθήκη 3 και την εικόνα του Χριστού με τον Άγιο Γεώργιο και τον Άγιο Δημήτριο στα δεξιά σας καθώς μπαίνετε στην αίθουσα, την Κοίμηση της Θεοτόκου, του τέλους του 14ου αι., η οποία θεωρείται εξαιρετικό δείγμα της Σχολής της Κωνσταντινούπολης, την Αποτομή της Αγίας Παρασκευής του Μιχαήλ Δαμασκηνού, ο οποίος είναι για πολλούς ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της Κρητικής Σχολής, και την εικόνα με τον Ιησού και την Καλή Σαμαρείτιδα, δείγμα της ίδιας σχολής. Yπάρχουν επίσης δύο εικόνες, η μία με τον Ιησού και η άλλη με την Παναγία Γλυκοφιλούσα, που αποδίδονται με επιφύλαξη στον σπουδαίο Kρητικό αγιογράφο του 17ου αι. Εμμανουήλ Λαμπάρδο, και η εξαιρετική εικόνα του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Στις προθήκες και στις βάσεις των δύο αιθουσών του ισογείου μπορείτε να δείτε δύο θαυμάσια επιγονάτια με χρυσοκέντητες παραστάσεις, κοπτικά υφάσματα που χρονολογούνται από τον 7ο αι. μ.Χ., πήλινα αγγεία μεταφοράς αγιάσματος (ευλογίες), χάλκινα λυχνάρια της παλαιοχριστιανικής εποχής, κοσμήματα των πρώτων και μέσων βυζαντινών χρόνων, εκκλησιαστικά σκεύη, αγγεία, μολυβδόβουλα, με τα οποία οι Bυζαντινοί σφράγιζαν τις επιστολές τους, και μια πλούσια συλλογή από βυζαντινά νομίσματα. Προτού κατεβείτε στον κάτω ημιώροφο, αξίζει να σταθείτε λίγο μπροστά από τα τρία συγκλονιστικά πορτρέτα από το Φαγιούμ της Αιγύπτου, του 2ου αι. μ.Χ., τα οποία θεωρούνται το σημείο εκκίνησης για την τέχνη της βυζαντινής προσωπογραφίας και εικονογραφίας. Από τις εικόνες που είναι τοποθετημένες στον ημιώροφο προς το υπόγειο αξίζει να προσέξετε την Παναγία του Πάθους, όπου κυριαρχεί το βαθυπράσινο χρώμα της αναγέννησης, τις επίσης δυτικής τεχνοτροπίας εικόνες του Ενταφιασμού του Ιησού του Εμμανουήλ Τζάνε, με την υπογραφή του ζωγράφου στο κάτω μέρος της εικόνας, τη Γέννηση της Θεοτόκου του Θεόδωρου Πουλάκη με το χαρακτηριστικό αναγεννησιακό κτίριο στο βάθος, καθώς και την Κοίμηση της Θεοτόκου που αποδίδεται στον Ιωάννη Μόσκο. Στις προθήκες αυτής της αίθουσας εκτίθενται ξύλινες και πήλινες σφραγίδες άρτων με διάφορες απεικονίσεις, κοσμήματα από την Κωνσταντινούπολη της μετά την άλωση εποχής, πόρπες και εγκόλπια από χρυσό και πολύτιμους λίθους και μια ξεχωριστή συλλογή εγγράφων, που αποτελείται από πατριαρχικές επιστολές και σπάνιες εκδόσεις βιβλίων από τον 16ο έως και το 19ο αι. Στο υπόγειο του μουσείου έχουν αναρτηθεί εικόνες κυρίως των νεότερων χρόνων. Μεταξύ αυτών μπορείτε να δείτε ένα δείγμα του γνωστού λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, μια εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής του Νικηφόρου, μια ρωσική εικόνα της Παναγίας με επιχρυσωμένη μεταλλική επένδυση, την Αγία Αικατερίνη του γεννημένου στα Χανιά εφημέριου του ελληνικού ναού του Αγίου Γεωργίου στη Βενετία Φιλόθεου Σκούφου, και το τρίπτυχο με τη Δέηση του μοναχού από την Κω Πανάρετου. Στις προθήκες του υπογείου φυλάσσονται διάφορα εκκλησιαστικά και κοσμικά αντικείμενα, όπως μια πλούσια συλλογή από ασημένια τάσια, κεντήματα, λαϊκά κοσμήματα, εικονίδια, μεταξύ των οποίων και ένα του Μιχαήλ Δαμασκηνού, τρίπτυχα, δερματόδετα ευαγγέλια και μικροαντικείμενα, όπως σφραγίδες, κλειδιά, εγκόλπια και ασημένια επιχρυσωμένα εξαρτήματα από λαϊκές φορεσιές. Ξεχωριστή θέση στη συλλογή του μουσείου κατέχουν οι περίτεχνοι ξυλόγλυπτοι σταυροί, οι οποίοι χρονολογούνται από το 17ο αιώνα και μετά. Πρόκειται για θαυμάσια δείγματα μικρογλυπτικής, τα οποία κατασκευάζονταν συνήθως σε ξύλο κυπαρισσιού, έφεραν ολόκληρες παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη και ήταν τοποθετημένα μέσα σε περίτεχνο μεταλλικό πλαίσιο, διακοσμημένο με πολλούς πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους. Από ένα τέτοιο μουσείο δε θα μπορούσαν να λείπουν τα γλυπτά. Στη μικρή αυλή του όμορφου νεοκλασικού έχουν συγκεντρωθεί μαρμάρινες επιτύμβιες στήλες και επιτύμβιες λήκυθοι από την Αττική, κυρίως του 4ου αι. π.Χ. Τμήματα επιτύμβιων μνημείων υπάρχουν και στον πρώτο όροφο, από τα οποία ξεχωρίζουν ένα μαρμάρινο γυναικείο κεφάλι, και μία προτομή του Αλέξανδρου, έργο της ρωμαϊκής περιόδου. To κτίριο που στεγάζει το Μουσείο Κανελλοπούλου. Προθήκες με εκθέματα του άνω ημιώροφου στο Μουσείο Κανελλοπούλου. Προθήκη, στον πρώτο όροφο του Μουσείο Κανελλοπούλου, με ερυθρόμορφα αγγεία και ληκύθους. Μερική άποψη του πρώτου ορόφου του Μουσείου Κανελλοπούλου. Πήλινο ειδώλιο πολεμιστή σε άρμα, της ύστερης γεωμετρική εποχής (Μουσείο Κανελλοπούλου). «Η Γέννηση της Θεοτόκου» (16ος), εικόνα του Θεόδωρου Πουλάκη (Μουσείο Κανελλοπούλου). Μερική άποψη του πρώτου ορόφου από το Μουσείο Κανελλοπούλου. Μερική άποψη της δεύτερης αίθουσας του ισογείου, όπου εκτίθενται εικόνες, εκκλησιαστικά σκεύη και κοσμήματα της βυζαντινής εποχής (Μουσείο Κανελλοπούλου). Χρυσά βραχιόλια (4ος αι. π.Χ.) (Μουσείο Κανελλοπούλου). «Η Κοίμηση της Θεοτόκου» (14ος), βυζαντινή εικόνα που αποδίδεται στον Ιωάννη Μόσκο (Μουσείο Κανελλοπούλου). Κοσμήματα (18ος-19ος αι.) από το εργαστήρι της Κωνσταντινούπολης (Μουσείο Κανελλοπούλου).